Een sinds 1997 verlaten metaalfabriek, vervallen, overwoekerd en ondergespoten met grafitti. Wat doet een stad met zo’n terrein? Verkopen aan de meest biedende projectontwikkelaar. En wat doet de projectontwikkelaar gewoonlijk? Proberen winst te maken door woningen te bouwen waarvan de aantrekkelijkheid reeds bewezen is. Resultaat: meer van hetzelfde en onbetaalbaar voor ‘gewone mensen’. Maar in Gent ging het anders.

De stad neemt het voortouw

De afdeling Stedelijke Ontwikkeling Gent ontwikkelde, samen met de toekomstige bewoners en het wijkgezondheidscentrum, een programma voor sociale doelstelling en een masterplan voor het terrein, waarin rekening werd gehouden met de graffiti, die van de hand van een beroemde kunstenaar Roa bleek te zijn.

Co-creating

In 2009 werd een architectuur wedstrijd uitgeschreven, die gewonnen werd door architectenbureau Bogdan & Van Broeck. Dit bureau ging aan de slag met de toekomstige bewoners: drie cohousing groepen. Voor elke groep werd een gebouw ontworpen, met per gebouw een vertegenwoordiger, waarbij plannen steeds werden voorglegd aan de gehele groep. Ze gingen de hoogte in om op de begane grond ruimte te sparen voor gemeenschappelijk groen. Hierbij werden een aantal muren van de oude fabriek gehandhaafd, waardoor het industriële karakter van de fabriek kon meetellen in het ontwerp. En niet te vergeten, door de muren te sparen werd ook de graffiti van Roa gespaard en opgenomen in het plan.

De drie bewonersgroepen kregen hun eigen gebouw. De Biotope, voor 19 uishoudens, met een moestuin op het dak, De Spore, voor 15 huishoudens en de Wijgaard voor 25 huishoudens. Daarbij werd het gezondheidscentrum voor de buurt (Dampoort) opgenomen onder de ‘Wijgaard’, het linker bouwvolume (op de illustratie hieronder) Hieronder bevinden zich 25 parkeerplaatsen voor het project.

Individuele indelingen

De bewoners werden in de gelegenheid gesteld om zelf de indeling van hun woning te bepalen. Sommige bewoners hebben hiervoor een binnenhuisarchitect ingeschakeld. De variatie aan indelingen is te zien op de tekeningen, elke woning heeft hier een eigen, unieke, plattegrond.

Duurzaamheid

Er wordt gebruik gemaakt van een zogenaamd BEO veld (Boorgat Energie Opslag) waarbij de warmte van de zomer door middel van een geothermische warmtepomp wordt opgeslagen in de grond, om in de winter weer te worden opgepompt. Zo worden de gebouwen in de zomer gekoeld en in de winter verwarmd.

Dan zijn bakstenen en vloertegels van de oude fabriek opnieuw gebruikt, of opgenomen in het ontwerp van het buitengebied. Ook kan vermeld worden dat regenwater wordt opgevangen voor een grijswatercircuit en voor bevloeiing van de tuinen.
Omdat het project vlakbij het station gelegen is, en vlakbij het centrum van Gent, kan men gemakkelijk gebruik maken van het openbaar vervoer en van de fiets. En zo kon het aantal perkeerplaatsen beperkt worden tot 25, een aantal dat onder de parkeernorm ligt. Voor wie geen eigen auto heeft en er onverhoopt toch een nodig heeft zijn er een aantal deelauto’s. Om het fietsen te faciliteren heeft men voor extra stallingsruimte gezorgd. Dit alles functioneert goed!

Gemeenschappelijke voorzieningen

Op de voorgrond van bovenstaande illustratie zien we behalve de gebouwen, ook een driehoekig gebied, begrensd door muren en gedeeltelijk overdekt. Dit gebied sluit aan bij het buurtpark en is in gebruik als moestuin van de buurt. Hier kunnen bewoners van het project buurtbewoners elkaar ontmoeten. Hier worden, samen met buurtbewoners ook activiteiten georganiseerd om de samenhang met de buurt te bevorderen.

Beelden

1. Op onderstaande foto zie je de begane grond van het project, waar, bestaande oude muren van de metaalfabriek zijn behouden en gedeeltelijk gerestaureerd. Hierdoor kon de buitenruimte verdeeld worden in kleinschalige ‘buitenkamers’. Naar een ontwerp van bureau voor landschapsarchitectuur Land.

2. (links)
Middenonder en rechtsboven zien we de begane grond van de Spore en de Biotoop met de gemeenschappelijke voorzieningen. Aan de linkerkant het gezondheidscentrum en de parkeergarage.

3. (rechts)
Hiereen uitvergroting van De Spore: middenachter zien we een speelhoekje voor kleine kinderen, rechts daarvan een keuken en een eetruimte met drie eettafels en daaronder een zithoek bij het raam. In het midden de lift en de woonverdiepingen van twee woningen. Aan de linkerkant (fietsen)bergingen, waarvan een deel buiten, onder een overstek.

De toekomst

Het project is in maart 2022 opgeleverd en dus nog maar kort bewoond. Op het eerste gezicht lijken groepen van 15, 19 of 25 huishoudens aan de grote kant, als het gaat om gezamelijke maaltijden, maar toch wordt er bijna wekelijks in de gemeenschappelijke ruimten gegeten.

Daarnaast wordt er maandelijks een culturele activiteit georganiseerd: een film, een lezing of een kleine theatervoorstelling waarbij alle bewoners van het project worden uitgenodigd, en ook buurtbewoners.

Voor de gemeenschappelijke tuin wordt per tour door de drie groepen samen verzorgd,
waarbij zij vooral aandacht geven aan speelmogelijkheden voor de kinderen.

Het experiment met de deelauto’s is ook interessant: lukt het om het leven rond deze 25 auto’s te organiseren? Of kan het misschien met minder auto’s?

Verder zal moeten blijken of de bewoners van ‘De Wijgaard’, die wonen in het linker gebouw, boven het gezondheidscentrum, niet te ver van de tuin verwijderd zijn, vooral als het gaat om kleine kinderen.

Ten slotte moet nog blijken in hoeverre de gezamelijke tuin van de bewoners als zodanig herkenbaar zal worden voor buitenstaanders. Hoe meer de bewoners de buitenruimte hebben ingericht en zich toegeëigend, hoe beter deze ruimte herkenbaar is, en onderscheiden van openbare ruimte.

Met dank aan Jema Demeyer en An Colle, bewoners van ‘De Spore’.

Flip Krabbendam